İran Alevilerine Ne Denir ?

[Elif]

İran Alevilerine Ne Denir?

İran Alevileri, çoğunlukla İran’ın kuzeybatısında, Azerbaycan sınırına yakın bölgelerde yaşayan, Türkçe konuşan ve geleneksel olarak Alevi inançlarına sahip olan bir topluluktur. Ancak bu topluluğun İran'daki varlığı, özellikle kültürel ve dini kimlikleri konusunda çeşitli sorulara yol açmıştır. "İran Alevilerine ne denir?" sorusu da bu sorulardan birisidir. Bu makalede, İran Alevilerinin kimlikleri, etnik ve dini bağlantıları, tarihsel kökenleri ve toplumsal durumları ele alınacaktır.

İran Alevileri Kimdir?

İran Alevileri, köken olarak Anadolu'daki Alevi inançlarını benimsemiş bir topluluk olarak tanımlanabilir. Alevilik, İslam’ın bir yorumu olarak kabul edilse de, özellikle Batınilik ve tasavvufla harmanlanmış bir dini ve felsefi yaklaşımdır. İran Alevilerinin, bu inançları benimsemiş olmaları, onların hem kültürel hem de dini açıdan diğer İranlılardan farklı bir kimlik geliştirmelerine neden olmuştur.

İran'daki Alevi toplumu, çoğunlukla Türkmenler ve Azerbaycan kökenli kişilerden oluşur. Aynı zamanda Fars ve Kürt nüfusları içinde de Alevi inancını kabul etmiş bireyler bulunur. Ancak topluluğun en yoğun olduğu yerler Azerbaycan ve kuzeydoğu İran’dır. İran'daki Alevilerin, yerel halk arasında "Tümen" veya "Türkmen" olarak tanınmaları, tarihsel olarak bu bölgedeki Türkmenlerin yoğunluğundan kaynaklanmaktadır.

Alevilerin İran’daki Tarihsel Süreci

Alevilik, Osmanlı İmparatorluğu’nda olduğu gibi, İran'da da Osmanlı-Safevi çekişmesinin yoğun olduğu dönemlerde varlık göstermeye başlamıştır. Safevi devleti, özellikle Şii inancını devlet dini olarak kabul ettiği için, Alevi inançları bazı bölgelere yayılmaya başlamıştır. Bu bağlamda, Aleviliğin tarihsel olarak İran’a girişi, özellikle Safevi devrindeki dini ve kültürel çatışmalarla ilişkilendirilebilir.

İran Alevilerinin, diğer Alevi topluluklardan ayrıldığı bir diğer nokta ise, etnik kimlikleridir. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Aleviler daha çok Türkçe konuşan bir toplulukken, İran’daki Aleviler Azerbaycan Türkçesi konuşan bir nüfustan gelir. Bu nedenle, Alevilik İran'da etnik kimlik ile iç içe geçmiş bir şekilde varlık göstermektedir.

İran Alevilerine Ne Denir?

İran’daki Alevilere, genel olarak "Türkmen" veya "Tümen" denir. Ancak, bu isimlerin kesin bir tanımlama olmadığı da söylenebilir. Çünkü, "Tümen" terimi, hem Alevi inancına sahip olanları hem de bu topluluğa ait olmayan Türkmenleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Bunun dışında, yerel halk arasında "Şii Aleviler" veya sadece "Aleviler" olarak da adlandırılabilirler.

İran Alevilerinin Dinî İnançları

İran Alevilerinin dini inançları, genel Alevilik anlayışına paralel olsa da, bazı özgün ritüel ve ibadetler içerir. Bu inanç sistemi, İmam Ali’nin özel bir yere sahip olduğu, İmam Ali’nin ve on iki imamların öğretilerinin önemli bir yer tuttuğu bir inanç sistemidir. Ancak Alevilikte, her zaman daha derin, sembolik anlamlar ve ezoterik bir öğreti bulunur.

Bu öğreti, genellikle gizli tutulur ve topluluk içindeki bazı özel kişiler tarafından öğretilir. İran Alevileri, özellikle halk arasında "Ali dostu" olarak bilinen bir topluluktur ve bu durum, onları diğer Müslümanlardan farklı kılmaktadır. Bu ayrım, daha çok dini ve toplumsal kimliklerinde kendini gösterir.

Alevilik ve İran'daki Diğer Dini Topluluklar

İran'da, Şii inancı baskın olmakla birlikte, Alevilik ve diğer dini azınlıklar (Hristiyanlar, Yahudiler, Zerdüştlüler vb.) toplumda varlık göstermektedir. Ancak, İran hükümeti ve dini otoriteler, Aleviliği zaman zaman "sapkın" veya "yabancı bir inanç" olarak tanımlamıştır. Bu durum, İran Alevilerinin toplumsal ve dini hayatlarını zorlaştıran faktörlerden biridir.

Aleviler, halk arasında bazen Şii Müslümanlardan, bazen de diğer dini gruplardan dışlanmış hissedebilirler. İran hükümetinin Alevi topluluğuna karşı zaman zaman gösterdiği hoşgörüsüz tutum, onların özgürce ibadet etmelerini ve toplumsal hayatlarını düzenlemelerini engellemektedir.

İran Alevileri ve Kimlik Sorunu

İran Alevilerinin kimlik problemi, esasen İran'daki toplumsal ve dini yapıya entegre olma çabaları ile ilgilidir. Şii inancının çok güçlü olduğu bu toplumda, Alevi kimliği her zaman bir “marjinal kimlik” olarak algılanmıştır. Alevilerin dini inançları, zaman zaman hükümet ve dini otoriteler tarafından baskı altına alınmış ve Alevi kimliği gizli tutulmaya çalışılmıştır.

Bu durum, Alevilerin hem dini hem de etnik kimliklerini oluştururken, aynı zamanda onları diğer toplumlardan farklı bir konumda tutmuştur. Kimliklerini toplumsal kabul görmeye çalışan bir grup olarak tanımlayabiliriz. Bu süreçte, bazı Aleviler, etnik kimliklerini vurgularken, bazıları ise sadece dini kimliklerini ön plana çıkarmaktadırlar.

Alevilik ve İran'daki Sosyal ve Siyasi Durum

İran'da Alevilerin toplumsal ve siyasal durumu, zaman zaman çok farklı şekillerde ele alınmıştır. Alevilerin, toplumda resmi olarak tanınmaması ve dini inançlarının çok fazla açıklanmasına izin verilmemesi, onları siyasi ve toplumsal hayatın dışında bırakmıştır. Bununla birlikte, Alevi topluluğunun varlığı, özellikle kültürel miras ve dini inançlar açısından büyük önem taşır.

Sonuç

İran Alevileri, hem dini hem de etnik kimlik açısından, diğer İranlılardan farklı bir topluluk oluştururlar. "İran Alevilerine ne denir?" sorusu, aslında bu topluluğun kimliğinin ne kadar çeşitli ve çok yönlü olduğunu ortaya koymaktadır. İran'daki Aleviler, hem inançları hem de etnik kökenleri açısından kendilerine özgü bir toplum yapısına sahiptir. Bu topluluğun kimliği, zaman içinde devletin ve toplumun baskıları ve desteğiyle şekillenmiştir.